24 04 2023
Karcinom jetre (hepatocelularni karcinom, HCC) jedan je od vodećih problema javnog zdravstva u svetu, zbog rastućeg broja novoobolelih. Prema podacima Međunarodne agencije za istraživanje kancera za 2020. godinu, u svetu je registrovano oko 905 hiljada novih slučajeva, dok je u istoj godini život izgubilo oko 830 hiljada ljudi, što ga čini četvrtim uzrokom smrti među karcinomima u svetu. Prema istom izvoru, u Srbiji je 2020. godine broj dijagnostikovanih slučajeva bio 996, a broj preminulih 956. Ovaj podatak zabrinjava jer je broj umrlih približan broju novoobolelih što svakako govori o težini ove bolesti i nepovoljnom ishodu lečenja. Predviđanja su da će do 2025. godine broj novih slučaja u svetu premašiti milion. Hepatocelularni karcinom je najčešći karcinom jetre i čini približno 90% tumora jetre. Nastaje u bolesnom, oštećenom tkivu jetre u stanjima kao što su ciroza, alkoholna bolest jetre i masna promena jetre u vidu steatoze ili steatohepatitisa u sklopu gojaznosti i metaboličkog sindroma.
Lečenje hepatocelularnog karcinoma vrlo je kompleksno, jer zahteva tretman, kako maligne bolesti, tako i osnovne bolesti jetre, zbog koje je nastao karcinom, pri čemu oba stanja potencijalno ugrožavaju život bolesnika. Odluku o lečenju donosi multidisciplinarni tim lekara na osnovu specifičnosti samog bolesnika i njegove bolesti, primenjujući principe individualnog (personalizovanog) lečenja. Zbog toga je bitno da lečenje bude sprovedeno u specijalizovanim tercijarnim centrima u kojima su dostupni različiti oblici lečenja, a broj bolesnika koji se dijagnostikuje i leči na godišnjem nivou je veliki.
Vrsta lečenja zavisi od stadijuma bolesti. Stadijum hepatocelularnog karcinoma određuje se na osnovu opšteg stanja bolesnika, funkcije jetre i broja i veličine tumora, prema Barselona klasifikacionom sistemu.
Resekcija jetre, transplantacija i ablacija tumora su tri metode koje nude eventualno izlečenje i primenjuju se u ranim fazama bolesti.
Smatra se da transplantacija jetre daje najbolje dugoročne rezultate lečenja, jer istovremeno uklanja tumorsku bolest, kao i bolesno tkivo jetre. Svi dosadašnji međunarodni vodiči u lečenju karcinoma preporučuju primenu tzv. Milanskih kriterijuma po kojima se transplantacija razmatra kod bolesnika koji imaju jedan tumor do 5 cm ili do 3 tumorska čvora od kojih ni jedan ne prelazi 3 cm. Nažalost, mnoge zemlje sveta nemaju razvijene programe transplantacije, a tamo gde se izvodi, postoje problemi sa nedostatkom davalaca organa. Tokom perioda čekanja na transplantaciju, može da dođe do progresije tumora, a tada bolesnik više nije kandidat za ovu intervenciju.
Ablacija tumora je interventna radiološka procedura, koja podrazumeva primenu radiofrekventne ili mikrotalasne energije, koja se dostavlja u tumor iglom navođenom ultrazvukom ili skenerom, uvedenom kroz trbušni zid u jetru, radi kompletne destrukcije tumorskog tkiva. Procedura daje najbolje rezultate tokom vrlo ranog stadijuma bolesti, kada je reč o jednom tumoru do 2 cm u promeru.
Resekcija jetre je namenjena bolesnicima u ranom stadijumu bolesti. Zahvaljujući razvoju hirurške tehnike, intenzivnom lečenju nakon operacije i pre svega dobroj selekciji bolesnika, moguće je postići petogodišnje preživljavanje i do 60%. Cilj hirurškog lečenja je da se tumor ukloni u celosti, a da preostala jetra obezbedi dovoljnu funkciju kako bi bolesnik preživeo. Zbog značajne regenerativne sposobnosti, moguće je ukloniti i do 60% volumena jetre. Ako se proceni da je zapremina ostatka jetre nedovoljna, moguće je primeniti sofisticirane hirurško-radiološke metode kojima se pre operacije stimuliše hipertrofija jetre koja će ostati nakon operacije. Zahvaljujući tome, moguće je kod nekih bolesnika izvesti operaciju čak i u slučaju da inicijalno nije bila moguća.
Palijativne metode lečenja sprovode se u cilju produženja života i poboljšanja kvaliteta života bolesnika. Primenjuju se u uznapredovalim stadijumima bolesti. Smatra se da oko 70% bolesnika u trenutku dijagnoze ima uznapredovali stadijum, kada nije moguća primena potencijalno kurativnih metoda lečenja.
Intermedijarni stadijum bolesti, koji podrazumeva veći broj tumorskih čvorova u jetri leči se transarterijskom hemoembolizacijom. Embolizacija je palijativna intervencija i ima za cilj produženje i bolji kvalitet života. Podrazumeva embolizaciju, odnosno zapušenje krvnog suda, koji ishranjuje tumor i aplikaciju citostatika lokalno u jetri, čime se smanjuje sistemski toksični efekat. Proceduru izvodi interventni radiolog.
Sistemska ciljana terapija primenjuje se u metastatskom stadijumu bolesti. Sistemska terapija karcinoma jetre doživela je revolucionarni napredak u svetu u poslednjoj dekadi. Za razliku od 2009. godine, kada je Sorafenib bio jedini dostupan lek, danas postoji više opcija za bolesnike sa uznapredovalim kancerom, kao i kod onih sa progresijom bolesti nakon inicijalnog tretmana. Na raspolaganju su tri biološka leka: Sorafenib, Lenvatinib i Cabozantinib, jedno monoklonsko antitelo Ramucirumab i lek koji pripada imunološkoj terapiji — Pembrolizumab. I pored šireg izbora, kliničari su i dalje u nedoumici koji lek da izaberu. Zbog toga je personalizovana terapija sve popularnija u svetu. Naime, postoji tendencija da se pre početka lečenja utvrdi osetljivost tumora na dostupne lekove, jer je sve više dokaza koji govore u prilog heterogenosti tumora i tumorskog mikrookruženja. Za razliku od nekih drugih karcinoma, kao što su karcinom dojke, pluća, debelog creva, kod karcinoma jetre ne postoje biomarkeri senzitivnosti na dostupnu terapiju, koji bi bili primenjivi u kliničkoj praksi. Veliki je broj istraživanja tom cilju, pri čemu su sve popularnija ona koja analiziraju potencijalne biomarkere iz krvi, koja je dostupnija u odnosu na tumorsko tkivo iz jetre, za koje je potrebna invazivna procedura — biopsija.
